İş Programları

Bir inşaat işinde ihale yapılıp sözleşme imzalandıktan sonra sıranın, işe başlanmasına geldiği düşünülmektedir. Ancak, acaba hangi işten başlanacaktır, her bir işin ve sonuçta inşaatın tamamlanma süresine kadar olacaktır, işlerin gerçekleştirilebilmesi için ne kadar insan ve makine gücü gerekmektedir? Bu soruların cevabı belirlenmeden işe başlanılması, işin gerçekleştirilmesi için kullanılacak kaynakların israfına, işin maliyetinin artmasına ve işin yönetiminin zorlaşmasına neden olacaktır. O halde inşaata başlanmadan önce mutlaka yapılması gereken önemli bir iş var ki, o da, iş programının hazırlanmasıdır. Yapılması düşünülen işlerin sıraya konulmasına planlama denilmektedir. Örneğin; bir inşaat işinde ip iskelesinin oluşturulması, kazı yapılması, temel kalıbının yapılması, beton çeliklerin yerleştirilmesi, beton dökülmesi vs. şeklindeki iş önceliklerinin sıralanması bir iş planlaması olmaktadır. İş planlaması çok önemlidir ve hatta çağdaş üretim anlayışı çerçevesinde iş planlaması yapılmadan bir işe başlanılması düşünülemez. Çünkü, planlama yapmadan bir işe başlama, rasgele hareket etmek demektir. Rasgele hareket ise zaman kaybı ve kaynakların israf dilmesi demektir. Oysa başta zaman olmak üzere tüm kaynaklar sınırlıdır ve bu nedenle de en verimli şekilde kullanılmaları gerekmektedir. Dolayısıyla, günümüz uygar toplumlarında, sadece sorumluluk üstelenmiş kişiler değil, en sade, sıradan kimseler bile günlük yaşamlarının her kesitinde planlı hareket etmeleri bir görev ve zorunluluk olarak kabul edilmektedir. Planlama çok önemli olmakla birlikte, bir işin en kısa zamanda ve en ekonomik olarak sonuçlandırılması için yeterli bir ön çalışma olmamaktadır. Çünkü, planlaması yapılmış olan faaliyetlerin hangi zamanda başlayıp ne zaman bitirileceği ve hangi düzeyde harcamalarla gerekeceği saptanmadan ve bu parasal kaynak sağlanmadan, plan hedeflerine ulaşmak mümkün olmamaktadır. İşte, yapılması düşünülen işlerin başlama ve bitim tarihlerinin belirlenmesi ve gerçekleştirilmeleri için gerekli kaynak düzeyinin belirlenerek temin edilmesine programlama denilmektedir. İnşaat işleri gibi çok sayıda ve karmaşık faaliyetler içeren, yatırım süresi uzun ve yatırım bedeli büyük olan bir üretim dalında iş programı yapmadan inşaata başlanması düşünülemez. Ayrıca, kamu inşaatlarına başlanılmadan önce iş programının hazırlanarak idarenin onayına sunulması bir şartname hükmüdür. Ancak, yukarıda da ifade edildiği gibi, iş programı, yapı sahibinden çok yatırımı gerçekleştirecek olan yüklenici için vazgeçilmez bir araçtır. İş programı hazırlama yöntemleri genel olarak iki gruba ayrılmaktadır. Bunlardan birisi çubuk yöntem diğeri ise ağ yöntemleridir.

Çubuk yöntemle iş programı hazırlanması

Çubuk yöntemi ile iş programlaması, ilk kez bu yüzyılın başında Henry H. Gantt tarafından kullanılmış olduğundan, bu programlama yöntemi Gantt Şeması olarak da anılmaktadır. Çubuk yöntem, inşaat sektöründe halen en yaygın kullanılan programla yöntemlerindendir.

Hazırlanma aşamaları

Çubuk yöntemle iş programı hazırlanırken sıra ile aşağıda belirtilen çalışmalar yapılmaktadır.

a) Yapılacak Faaliyetlerin Çeşidi Ve Miktarı Belirlenir
Bir inşaat işinde hangi faaliyetlerin bulunduğu ve bunların miktarı ne kadar olduğu, söz konusu işin metraj metraj özet cetvelinden yararlanılarak belirlenmektedir.

b) İşlerin Gerçekleştirilme Sırası Belirlenir
Proje gerçekleştirilirken işlerin hangi sıraya göre yapılacağı, yapılan işin özelliğine göre ve inşaatın yapıldığı yere göre değişmektedir. Ancak sıralanmanın gerçekçi olarak yapılmasında, programı hazırlayan kişi ya da ekibin o iş ile ilgili deneyimi en önemli faktör olmaktadır. Sıradan bina inşaatlarında işler genellikle aşağıdaki sıra ile gerçekleştirilirler.

Son sırada yer alan diğer işler küçük oldukları için tek tek belirlenmesi zor olan ve şantiyede sık tekrarlanan işler ile malzeme nakli ve şantiye içi taşımalarını kapsayan faaliyetler grubunu ifade etmektedir.
c) Kaynak Verimi Ve İş Süreleri Belirlenir
Verim, bir üretim faaliyeti sonucunda elde edilen ürünün fiziki miktarının, o ürünü elde etmek için kullanılan kaynak ya da kaynakları fiziki miktarına oranı olarak tanımlanmaktadır. İnşaatın gerçekleştirilmesinde kullanılacak insan ve makine gücü kaynaklarının verimleri dikkate alınarak, her bir işin gerçekleştirilme süresi belirlenmektedir. Burada önemli olan husus, kaynak verimlerinin doğru tahmin edilmesidir. İş süreleri belirlendikten sonra bu bilgiler bir tabloda toplanmaktadır.

d) Program şematize edilir
Yukarıdaki tabloya bakınca, bu inşaat işinin, süre konunun toplamı olan 144 günde bitebileceği düşünülür. Oysa bu gerçeği yansıtmamaktadır. Çünkü, inşaat yapımında pek çok iş birbirine paralel olarak yürütülebilmektedir. Örneğin, yukarıda belirtilen kanalizasyon işinde, büz döşenmesi için kazının tamamen bitmesini beklemek gerekmektedir. Kazı belirli bir mesafeye ulaşınca büz döşenme işine başlamak mümkündür. İşlerin birbiriyle ilişkisini belirlemek ve toplam inşaat süresini bulabilmek için, her işi proje sürecinde gerçekleştirileceği yerde gösterilmesi gerekmektedir.
İş süreleri genellikle yıl-ay-hafta bölüntülü olarak verilmektedir. Gün yada saat düzeyinde programlama gerektiren ayrıntılı işlerde, işin gereğine uygun düzenleme yapılmaktadır. Bir aylık süre üçe yada dörde bölünmektedir. böylece her bir aralık (10) veya (7,5) günlük süreyi ifade etmektedir. Tabloda işler gerçekleştirilme sıralarına göre yerleştirilmekte ve her işin karşısına gerçekleşme süresini belirten kalın bir çizgi çizilmektedir.

Bazen zorunlu nedenlerle işler kesintili olarak yapılmaktadır. Örneğin; çok katlı bir yapıda bir katın betonunun dökülebilmesi, bir önceki katın kalıbının hazırlanmasına bağlı bulunmaktadır. Kalıp işine göre beton işi genellikle daha kısa zamanda sonuçlanmaktadır. Bu durumda iş programında beton işleri kalıp işlerinin tamamlanmasına bağlı olarak kesintili olarak gösterilmektedir. Süresel planlaması yapılmış olan bir kanalizasyon işin de trafiğin aksatılmaması için işin bir bölümü tamamen bitirilip kapatılmadan ikinci bölüme başlanılmaması gibi bir zorunluluk olabilir. Bu durumda, işlerin bölünerek yapılması gerekecektir. İşlerin her birinin gerçekleşme süresi değişmemekle beraber, kesintili yapılması ve bir işin başlaya bilmesi bir önceki işin bitmesine bağlı bulunması, inşaatın toplam süresinin uzamasına neden olabilmektedir. İşlerin süresini gösteren bölümdeki her satır ikiye ayrılmıştır. Birinci bölüme, işe başlamadan önce işlerin tahmin edilen (planlanan) süreleri çizilmekte, ikinci kısma ise uygulama aşamasında her bir işin gerçekleşen süresi işaretlenmektedir. Böylece her işin planlanana göre ne düzeyde gerçekleşmekte olduğu izlene bilmekte, gecikmeler varsa bunların telafisi konusunda gerekli önlemleri alabilme imkan ve fırsatı doğmaktadır. Fark edile bilmesi için ikinci bölümdeki çizgiler farklı renkte çizilmeli yada taranmaktadır.
e) Parasal kaynak planlaması yapılır
Bu aşamaya kadar ki çalışmalar sonucunda süresel planlama yapılmış ancak henüz iş programı tamamlanmamıştır. Çünkü halen planlanan bu işlerin gerçekleştirilebilmesi için gerekli olan kaynak miktarı ve bunun kullanımı ile ilgili bir tespit yapılmamıştır. Dolayısıyla bu aşamaya kadar yapılan çalışmayı henüz programlama olarak nitelendirmek mümkün değildir. İşlerin gerçekleştirilmesinde kullanılan malzeme, işçilik, makine vs. kaynaklar para paydasında toplanırsa yani bu işlerde kullanılacak kaynakların parasal tutarı esas alınırsa her birinin gerçekleştirilmesi için gerekecek harcama keşif özet cetvelinden alına bilir. Projede yer alan işlerin her birinin parasal tutarı belirlendikten sonra sıra yapılacak harcamaların inşaat sürecinde kullanım düzeyinin belirlenmesine gelmektedir. Bunun yapılması içinde önce her bir iş için yapılacak harcamanın o işin süresine dağıtımının yapılması gerekmektedir. Bunun yapılmasında yaygın kullanılan üç yöntem aşağıda özetlenmiştir. Süre çizgisinin birim maliyetinin belirlenmesi Bu yöntemde işlerin parasal tutarları gerçekleştirilme süresine bölünmek suretiyle her süre biriminde o iş için ne kadar harcama yapılacağı bulunmaktadır. Bu işlem her iş için yapıldığında işlerin birim uzunluklarının parasal tutarı belirlenmiş olmaktadır. Böylece her ay içinde yapılması planlanan işlerin parasal değerleri toplanarak o ay yapılabilecek harcama tutarı belirlenmektedir. Aylık harcamaların toplamları ( kümülatif- eklemeli-tutarları ) alınarak da proje sürecinin herhangi bir zamanına kadar yapılabilecek harcama düzeyi saptanmış olmaktadır. Proje sürecinde yapılacak harcama düzeyi aynı zaman da grafik olarak da ifade edilmektedir. Tablonun harcama düzeyini gösteren bölümüne Bedel Grafiği veya Nakit Akış Diyagramı da denilmektedir.

Yapılacak harcamaların Süre Çizgileri Üzerine Yazılması

Her işin bir ayda gerçekleştirilecek bölümü için harcanması tahmin edilen parasal tutar söz konusu işin ilgili aydaki süre çizgisi üzerine yazılmaktadır. Bu işlem tüm işler için yapıldığında bir aylık aralıkta bulunan parasal tutarın toplamı o ayda yapılması planlanan harcamayı vermektedir.

Harcamaların (%) Olarak Gösterilmesi

Bu yöntem de işlerin her ayda gerçekleştirilecek bölümleri için söz konusu işe ayrılmış toplam harcamanın yüzde kaçının kullanılması gerekeceği tahmin edilerek süre çizgisinin üzerine yazılmaktadır. Daha sonra bir aylık sürede yer alan işlerin keşif bedeli ile harcama yüzdeleri çarpılmakta ve çıkan sonuçlar toplanarak söz konusu aydaki harcamaların toplam tutarı bulunmuş olmaktadır.

İş programının izlenmesi

İş programı tamamlandıktan sonra inşaata başlanılmaktadır. Uygulama aşamasında işlerin süre ve parasal kaynak ihtiyacı planlandığı gibi aynen gerçekleşebilir. Ancak sıkça karşılaşıldığı gibi planlama aşamasındaki tespitlerden sapmalar olabilmektedir. Uygulama aşamasında meydana gelen bu sapmaların programa işlenmesi gerekmektedir. Bu bilgiler hangi işlerde ne düzeyde sapmalar olduğu bunların proje sonuçlarını nasıl etkileyeceği ve alınabilecek önlemler varsa bunların neler olabileceği konularında değerlendirmelere olanak sağlamaktadır. İşlerin sürelerin de sapma varsa gerçekleşen süre aynı iş için ayrılan alt satıra çizilmektedir. genellikle gerçekleşen süreyi ifade eden çizgiler farklı renkte çizilmekte veya taranmaktadır. Uygulama aşamasında her ay yapılan harcamalar kesin olarak belirlenmiş olacağından bu değerlerin kümülatif tutarları iş programında bedel grafiği bölümünde ayrılmış satıra yazılmaktadır. Hazırlanan iş programında uygulama sırasında meydana gelen sapmalar genellikle hazırlanma aşamasındaki tahmin hatalarından yeterince ayrıntılı ön araştırma yapılmamasından ve programı hazırlayanların deneyimsizliklerinden kaynaklanmaktadır. Özellikle parasal kaynak kullanımı ile ilgili tahminlerin tutmamasında kaynak fiyatlarındaki artışlar önemli rol oynamaktadır. Dolayısıyla proje ön keşfinin hazırlanması aşamasında projenin gerçekleştirilme ssüresinde meydana gelecek muhtemel fiyat artışlarının da dikkate alınmış olması gerekmektedir. İnşaat sektöründe İşe başladıktan bir süre sonra önemli değişmeler olacağına göre iş programı hazırlamak için boşuna zaman kaybetmeyeyim diye düşünüp iş programı hazırlamadan inşaata başlayanlar olmaktadır. Bu son derece yanlış bir değerlendirme ve sakıncalı bir uygulamadır. Çünkü iş programının hazırlanması aşamasında gerçek verilere dayanılması ve gerekli ön araştırmaların yapılması halinde uygulama aşamasındaki sapmalar en aza indirilebilmektedir. Ayrıca uygulama aşamasında meydana gelebilecek sapmaların vaktinde tespit edilip nedenlerinin doğru analiz edilmesi projenin iler ki aşamaları için gerekli işlemlerin vaktinde alınmasına olanak sağlamaktadır. Dolayısıyla iş programı neyin nasıl planlandığı bunların ne düzeyde gerçekleşmekte olduğu hangi önlemlerin ne zaman alınması gerektiği konularında işin taraflarına rehberlik eden oldukça önemli bir araçtır. Ancak sadece bir araçtır. Bu araçtan yararlanma düzeyi kullananların bu konudaki bilgi ve yeteneğine bağlı bulunmaktadır.

İhzarat (Malzemem Hazırlığı) Programı

İnşaatta kullanılmak üzere şantiyeye getirilen malzemeye İhzarat denilmektedir. Diğer bir ifadeyle ihzarat malzeme hazırlığı demektir. Özellikle kamu inşaatlarının yapımında imalat programı ile birlikte bir de ihzarat programı yapılmaktadır. İnşaatta hangi malzemeler kullanılacaksa bu programda gösterilmektedir. Program hazırlanırken hangi malzeme ne zaman kullanılacaksa malzemenin o tarihe kadar şantiyeye getirilmiş olmasına dikkat edilmesi gerekmektedir.

AÄ޾ DİYAGRAMLARI İLE İŞ PROGRAMI HAZIRLANMASI

Üretim süresinin olabildiğince gerçeğe yakın olarak saptanması ve ( malzeme, işgücü, makine gücü vb. ) kaynakların daha verimli kullanılmasına olanak sağlayan yeni programlama yöntemlerinin geliştirilmesi konusunda çalışmalar hep sürmüştür. Ağ diyagramları da bu amaçla geliştirilmiş yöntemlerden birisidir. Ağ diyagramlarının belirgin özelliği bir projede yer alan işlerin daha ayrıntılı tanımlanmasına ve birbirleriyle olan ilişkilerinin daha anlaşılır şekilde gösterilebilmesine olanak sağlamalıdır. Böylece iş ( faaliyet ) sürelerinin gerçeğe yakın olarak tahmin edilmesi ve bunların uygulama aşamasında izlenmeleri kolaylaşmaktadır. Ayrıca bu yöntemlerle proje süresini doğrudan etkileyen kritik faliyetlerin belirlenmesi mümkün olmakta ve buna bağlı olarak da kaynaklar daha etkin kullanılabilmektedir. Bu yöntemler 1950li yıllarda geliştirilmiş ve 1960lı yılların başından itibaren inşaat sektöründe kullanılmaya başlanmıştır. Çubuk yöntemlere göre belirgin üstünlükleri olan ağ diyagramlar ülkemizde özellikle çağdaş anlamda proje yöntemi uygulayan müteahhitlik firmalarında yaygın kullanılmaktadırlar. Ancak bu yöntemlerin daha etkin planlamaya olanak sağladıkları anlaşıldıkça her büyüklükteki inşaat projelerinde kullanılmaları yönündeki eğilim giderek artmaktadır. Ağ yöntemler arasında en yaygın olarak bilinen ikisi kritik yol yöntemi (Critical Path Method – CPM ) ve program Değerlendirme ve Gözden Geçirme Tekniği ( Program Evaluation and Review Tecnique – PERT )dir. Bu programlama yöntemlerinin öğrenilmesi ve kullanıla bilmesi için bu konuda ayrıntılı bilgi edinilmesi gerekmektedir. Çünkü yeterince öğrenilmeden kullanılmaları halinde beklenilen düzeyde yarar sağlanamamaktadır. Halen bu konuda hazırlanmış her düzeyde ve çok sayıda yayın mevcuttur. Yeterli düzeyde bilgilenmek için ilgili yayınlar incelenmelidir. Burada inşaat işlerinde daha yaygın kullanılması nedeniyle kritik yol yöntemi ile ilgili genel ilkeler kısaca özetlenmiştir.

Tanımlar: Faaliyet

Projenin gerçekleştirilmesi için yapılan süre ve kaynak kullanmayı gerektiren her hareket faaliyet olarak tanımlanmaktadır. Örneğin beton dökülmesi kalıp yapılması birer faaliyettir. Faaliyetlerin Gösterilmesi Düğüm Noktası Faaliyet süresi Ok şebekesi En Erken Başlama Zamanı En Geç Başlama Zamanı Bu başlıklar altında ok şebekelerinin gösterilişleri yapılmaktadır.

Projede Yer Alacak Faaliyetlerin Ayrıntı Düzeyinin Belirlenmesi

Önce faaliyetler imalat ve ihzarat işleri olmak üzere ikiye ayrılmakta sonrada her biri kendi içinde analiz edilmektedir. İmalat grubu içindeki faaliyetler belirlenirken genelde başlı başına bir süresi olan ve gerçekleştirilmesi için kaynak kullanılması gereken her iş bir faaliyet kabul edilmektedir. İhzarat faaliyetleri belirlenirken de projedeki imalatların her birinin yapılabilmesi için hangi malzemelerin şantiyeye getirilmiş olması gerektiği belirlenmektedir. Faaliyetler belirlendikten sonra bunlar gerçekleştirilme ilişkileri göz önünde bulundurularak birleştirilmekte oluşturulan bu ok şebekesinde en erken ve en geç faaliyet zamanları ve bolluklar hesaplanmakta karitik faaliyetler belirlenmektedir. Genellikle faaliyet ancak istenirse de faaliyetler üzerine de yazılabilmektedirler. İmalat Faaliyetleri İhzarat Faaliyetleri Hazırlık (şantiye kurulması vs.) Büz ihzaratı Kazı Kum ihzaratı Tesviye Çimento ihzaratı Büz döşenmesi Dolgu Yol kaplaması Çevre temizliği Daha sonra her iki faaliyet grubu inşaat aşamasında gerçekleştirilme sırası ve birbirleriyle olan ilişkisi göz önünde tutularak birleştirilerek ok şebekesi oluşturulmaktadır.

İŞ PROGRAMI HAZIRLANMASINDA BİLGİSAYARDAN YARARLANILMASI

Pek çok konuda olduğu gibi iş programlarının hazırlanması ve izlenmesine olanak veren bilgisayar paket programları bulunmaktadır. Özellikle ağ diyagram ile hazırlanacak iş programları ancak bilgisayar desteği ile etkin olarak kullanılabilmektedir. Bu nedenle ilgili programlar edinilerek incelenmelidir. Ancak bilgisayarın işlem hızını artıran bir araç olduğu ondan yararlanılabilmesi için önce neyin nasıl yapılacağı konusunda temel bilgilerin öğrenilmesi gerektiği unutulmamalıdır…

HAZIRLAYANLAR:
Abdullah Tepebaş, Özkan Gültekin, Çağrı Kılıç, Samet Kavaklı

View Comments

  • öncelikle vermiş olduğunuz bilgiler için çok teşekürler. benim sizden bir ricam olacak bir hakediş nasıl hazırlanır veya daha açık bir ifadeyle ben hakediş yapmayı öğrenmek istiyom bunun için bana yardımcı olursanız sevinirm. şimdiden teşekürü bir borç biliyorum.bu konuda mailinizi bekliyorum

  • E-Postamızı beklemeyin, sitemizi takip edin ki tüm arkadaşlar faydalansın. Bu konuda yakın zamanda bir yazı yazmayı düşünüyorum.

  • Müşavir için metodoloji hazırlarken zaman ve maliyet odaklı olması gerekiyorsa CPM veya PERT metodunu nasıl ve ne şekilde ekleyeceğim.
     

  • hakediş yapılması ve mimari bir projede çizim sırası hakkında bilgi iştiyorum.

  • ben bısey ogrenmek ıstıyorm yardımcı olursanız sevnırm sartname nasıl hazırlanıyor ınsaat mevzuatın da nelere dıkkat etmem gerekıo fıkır verrsenız sevınırm

  • @ffferhat ms project hakkında bilgim yok ne yazık ki. 

    @Adoğan hakediş konusunda geçtiğimiz günlerde bir yazı yazmıştım.

    @tuba Şartnamede işle ilgili her türlü bilgiyi girmelisin.

    Buradaki adreste şartname örneklerini bulabilirsin.

  • Bu yazıyı bulmam iyi oldu. Pazartesi gününe 20-30 iş kaleminden oluşan bir iş programı ödevim var. Daha önce hiç yapmamıştım. Cpm ve işlerin süreleri konusunda yardımcı olabilir misiniz?

  • 2yıllık inşaat mezunları, kendi iş yerini kurup ihaleye girebilirlermi, girebilirlerse nasıl? yorumlarınız için teşekkür ederim